Meer weten over burnoutklachten en de begeleiding? Lees het onderstaande blog!

Vloggers hebben het, onderwijskrachten, medewerkers op de spoedeisende hulp, co-assistenten, huisartsen, journalisten, artiesten, managers, GGZ-medewerkers hebben het ook. Politici hebben het steeds vaker en gepensioneerden hebben het nauwelijks: een burnout. Voor velen is burnout letterlijk en figuurlijk 'een ding'. We hébben een burnout, we krijgen een burnout en we zitten thuis mét een burnout. Ons taalgebruik veronderstelt dat we precies weten waarover we het hebben. Bestaat een burnout écht? Hebben we het dan over een ziekte of over een verzameling symptomen? Welke oorzaken spelen een rol en als je ‘het’ hebt: hoe kom je er vanaf? Enkele inzichten uit de spreekkamer, eigen ervaring en de literatuur om grip te krijgen op dit uiterst verwarrende en complexe fenomeen...

Wat is 'het'?

Burnout is niets meer dan de naam die we verzonnen hebben voor een cluster van symptomen. Vitale (fysieke en emotionele) uitputting, een afstandelijke houding ten opzichte van het werk en een verminderd gevoel van competentie worden van oudsher als belangrijke symptomen genoemd. Tegenwoordig is ook de psychologisch-biologische invalshoek in zwang. Langdurige overbelasting leidt tot een ernstige fysieke en mentale blessure en in die zin wordt burnout beschouwd als een lichamelijke ziekte. Naast uitputtingsverschijnselen en fysiologische ontregeling zijn er cognitieve problemen zoals concentratieverlies, prikkelgevoeligheid en het onvermogen om te organiseren en te plannen. Vaak zie je een emotionele disbalans en een verstoorde emotie-regulatie. Bram Bakker, psychiater en publicist, noemde burnout eens een normale reactie op abnormale belasting. Zo beschouwd is burnout niet zozeer een stoornis maar een functionele reactie gericht op overleving. 

Veelkoppig monster

Verwarrend is dat burnout niet voorkomt in het DSM-classificatie-systeem dat gebruikt wordt in de gezondheidszorg. Er worden verschillende omschrijvingen gebruikt en er is overlap met andere symptoomclusters zoals angst- en stemmingsklachten. In gradueel opzicht wordt er weinig nuance aangebracht. Overspannenheid wordt op één hoop gegooid met burnout en het onderscheid tussen burnoutkláchten en burnout is diffuus. Zo ontstaat een enorme ‘burnout-container’ waar van alles en nog wat ingegooid wordt. Burnout is verworden tot een veelkoppig monster met evenveel gezichten. Dit leidt tot inflatie van de term en onzorgvuldigheid bij diagnose en behandeling. Persoonlijk vind ik burnout een vrij eenzijdige benaming. Het klinkt onheilspellend (‘hoopje as’) en biedt weinig hoop en perspectief. Ik spreek liever over een syndroom van ziekteverschijnselen waar een persoonlijk en samenhangend verhaal onder ligt. De kunst is om dat verhaal inzichtelijk te maken en er iets nuttigs mee te doen.

Inkoppen

Dat persoonlijke verhaal construeer ik met behulp van het KOP-model. Ik ga ervan uit dat klachten (k), omstandigheden (o) en persoonlijke stijl (p) elkaar wederzijds beïnvloeden. Klachten zijn de resultante van  omstandigheden én de wijze waarop je met deze omstandigheden omgaat. Tegelijkertijd kunnen de klachten de omstandigheden beïnvloeden (bijvoorbeeld de relatie met je partner) en ook je persoonlijke stijl ( je hebt bijvoorbeeld een kort lontje). Voor een duurzaam herstel is het noodzakelijk om deze drie factoren aandacht te geven, in hun onderlinge samenhang, in de juiste proporties én in de juiste volgorde.

Klachten

Crisismanagement en klachtenreductie vormen de eerste stappen. Wanneer je fysiek en mentaal ernstig ontregeld bent is het zaak om de druk te verlagen en te werken aan je fysieke herstel. Dat doe je door concrete maatregelen te nemen (bijvoorbeeld tijdelijk stoppen met werken) en aandacht te geven aan basale behoeften als slaap, structuur, voeding, gedoseerde inspanning en eventueel medicatie. Dit is voor velen een moeizaam en pijnlijk proces en de duur is afhankelijk van de mate van uitputting en het klachtenniveau.  Aanvaarding van de feiten (je hebt een forse blessure) kost moeite en tijd. Tegelijkertijd is aanvaarding noodzakelijk om jezelf niet in de weg te staan bij het herstel.

Omstandigheden

Wanneer de klachten zijn afgenomen ontstaat er rust en ruimte om stil te staan bij de omstandigheden en je persoonlijke stijl die een rol hebben gespeeld. Een burnout is een crisis en een goede reden voor bezinning en gedragsverandering. Doe je werk dat bij je past en heb je er nog plezier in? Hoe zijn de arbeidsomstandigheden en de verhoudingen met collega’s? Spelen privé-factoren een rol? Heb je ontspannende activiteiten geïntegreerd in je wekelijkse programma? We zijn geneigd om de invloed van omgevingsfactoren op ons gedrag te ónderschatten. Aanpassing van de omgeving is een effectieve manier om ons gedrag te beïnvloeden en klachten te voorkomen (zie het blog:  De kracht van de omgeving ).

Persoonlijke stijl

Je persoonlijke stijl bepaalt hoe je met de omstandigheden omgaat. Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is. Tot op zekere hoogte is het mogelijk om je stijl aan te passen en je persoonlijke effectiviteit te vergroten. Bijvoorbeeld door assertiever op te treden, zaken meer los te laten of je werk beter te organiseren. Coaching en training kunnen hierbij helpen. Bouw vooral voort op je sterke kanten, hanteer je kwetsbare kanten zo goed mogelijk én zoek het juiste speelveld. Boeiend om te zien hoe iemands persoonlijke stijl bepalend is voor de wijze waarop je omgaat met je burnoutklachten (klassiek is het verhaal van de manager die zijn eigen burnout ziet als een project waar hard aan gewerkt moet worden). 
Soms komen dieper liggende trauma’s naar voren die aan de basis liggen van overbelasting. Bijvoorbeeld de werknemer met een pestverleden die anderen wil pleasen om afwijzing te voorkomen. Of degene met misbruikervaringen die een negatief zelfbeeld ontwikkelt en zich sub-assertief opstelt. Psychotherapie kan in deze gevallen geïndiceerd zijn om het gedragspatroon te veranderen. 

Iets moois

Een burnout is niet zo tastbaar en éénduidig als het spraakgebruik doet vermoeden. De mix van klachten, omstandigheden en persoonlijke stijl maakt elk verhaal uniek. Er is één gemeenschappelijke noemer.  Een crisis is een opmaat voor verandering en biedt kansen. Hopelijk op iets moois. 

Zie ook de blogs: Flipperaar of meester? en Slimmer werken

Bronnen:

• Handboek KOP-model, Paul Rijnders en Els Heene (red).
• De kracht van de omgeving (Michiel Jongsma) 
• Arbeidshulpverlening (Michiel Jongsma)