Spiegeltje, spiegeltje aan de wand...

' Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de schoonste in het land?'  Dat vroeg de boze stiefmoeder die het niet kon verdragen dat iemand  mooier was dan zijzelf. En wat te denken van Narcissus, een bekende figuur uit de Griekse mythologie. Hij keek in het water en werd verliefd op zijn eigen spiegelbeeld. Beiden gingen op dramatische wijze ten onder aan hun eigen zelfbeeld. Zelfbeeld is een centraal thema in psychotherapie, evenals vertrouwen en autonomie. Wat is zelfbeeld en hoe belangrijk is het?

Wat is zelfbeeld?

Zelfbeeld is het beeld dat je in de loop van de jaren van jezelf hebt gevormd. Het wordt beïnvloed door je karakter én de ervaringen die je in de loop van je leven opdoet. Tegelijkertijd kennen  we een bepaalde waarde toe aan het beeld van onszelf. Wanneer we geneigd zijn onszelf kritisch te beoordelen en als minderwaardig te beschouwen is er sprake van een negatief zelfbeeld. We geven onevenredig veel aandacht aan die eigenschappen waar we niet tevreden over zijn. Bij een positief zelfbeeld zelfbeeld is het andersom. We leggen het accent op positieve eigenschappen en tillen niet te zwaar aan die punten die voor verbetering vatbaar zijn. 

Welke invloed heeft zelfbeeld?

Uit de cognitieve gedragstherapie weten we dat overtuigingen, emoties en gedrag elkaar wederzijds beïnvloeden. Een verwachting maakt zichzelf waar. Zo kan een negatieve zelfwaardering ertoe leiden dat we minder initiatieven nemen, niet goed voor onszelf opkomen, erg ons best doen om anderen tevreden te stellen of onder ons niveau werken. Een negatief zelfbeeld kan ook  een voedingsbodem vormen voor grote prestaties. In dat geval proberen we door middel van onze prestaties te bewijzen dat we wel degelijk iets voorstellen. Een positieve zelfwaardering maakt het gemakkelijker om op onbevangen wijze je doelen na te streven en je mogelijkheden te benutten. Ook bij een positieve zelfwaardering geldt dat een verwachting zichzelf waarmaakt. De kans op successen is groter waardoor ook je zelfvertrouwen zal toenemen. 

Wat is een gezond zelfbeeld? 

De  waarheid ligt, zoals zo vaak in het leven, ergens in het midden. Dus geen boze stiefmoeder maar ook geen verliefde Narcissus. Een positief én genuanceerd beeld van jezelf biedt de grootste kans op mentale veerkracht. Daarbij mag je best ietsje doorschieten in de positieve richting. Door bijvoorbeeld successen eerder aan jezelf toe te schrijven en mislukkingen aan anderen of de omstandigheden. Een beetje vervormen van de realiteit is gezond en maakt je sterker (je psychologische immuunsysteem). 

Wat kun je doen om je zelfbeeld te verbeteren?

Het is goed mogelijk om je zelfbeeld te verbeteren. Bedenk wel dat er geen simpel trukje is of 'quick fix'. Een negatief zelfbeeld kent vaak een lange voorgeschiedenis. Het kost tijd en inspanning om je overtuigingen en je gedrag te veranderen. Psychotherapie kan daarbij ondersteuning bieden, bijvoorbeeld met behulp van cognitieve gedragstherapie, EMDR of mindfulness. Wil je meer weten over het verbeteren van je zelfbeeld? 
Lees: 'Negatief zelfbeeld' van Manja de Neef.

Blog: 'Niet durven, wel doen' door Michiel Jongsma